Και τώρα;
Δεν ξέρω αν θα τα καταφέρω μια μέρα να παραιτηθώ. Αναμφίβολα πάντως, αυτό θα σημάνει και το τέλος των αγώνων μου στην Pizza Hut. Όταν έχεις εμπλακεί μέχρι τα μπούνια σ’ ένα κοινωνικό κίνημα μετά δεν είναι τόσο εύκολο να κάνεις κάτι άλλο, να σκεφτείς και να κάνεις σχέδια καριέρας. Μετά από δέκα χρόνια αγώνα, νιώθω πως έχω κάνει τον κύκλο μου. Απ’ όλα αυτά όμως συγκρατώ ένα πράγμα: απέδειξα τουλάχιστον πως ένας άλλος τύπος συνδικαλισμού είναι δυνατός στην ταχεία εστίαση. Βλέποντας από πού ξεκίνησα, από εκείνο το κατάστημα στο Λεβαλλουά, και που κατέληξα, στην καρδιά του κοινωνικού κινήματος, νιώθω την ανάγκη να συνεχίσω. Αυτό είναι και το μήνυμα αυτού του βιβλίου: το να αφήσει κανείς τα ίχνη του στη συνδικαλιστική ιστορία, ν’ αποδείξει πως κάτι τέτοιο είναι δυνατό. Δε μου αρέσουν τα τσιτάτα, αλλά υπάρχει ένα, του Βίκτωρος Ουγκό, που μ’ αρέσει πολύ: «Το να παλεύεις σημαίνει να ζεις». Να παλεύουμε λοιπόν. Αυτό είναι που λέω σ’ όλους τους νέους εργαζόμενους που συναντώ: πολέμα στο χώρο σου, εκεί όπου είσαι, δε θα το μετανιώσεις ακόμα κι αν απολυθείς. Διότι αν αποδεχθείς να σ’ εκμεταλλεύονται από την πρώτη σου δουλειά, μετά θα δέχεσαι το οτιδήποτε, ό,τι κι αν είναι αυτό είτε πρόκειται για τις λεγόμενες δουλειές φοιτητών ή για μια «πραγματική» εργασία. Επίβαλε το σεβασμό, είσαι άνθρωπος όχι μηχανή. Η συνειδητοποίηση αυτού του πράγματος είναι πολύ πιο σημαντική απ’ αυτό το μάνατζμεντ που αναπτύσσεται ραγδαία και συνδέεται με την επισφάλεια των εργαζομένων. Όταν ξανασυναντώ εργαζόμενους που παράτησαν την ταχεία εστίαση και μου μιλούν για το νέο τους πόστο συχνά μου λένε: «Καλά είναι, δεν είναι δα και χειρότερα από τα McDonald’s!» Να γιατί πρέπει κανείς ν’ αγωνίζεται για να καλυτερεύσει τις συνθήκες εργασίας του στην ταχεία εστίαση, όπου συχνά οι νέοι πιάνουν την πρώτη τους δουλειά. Αν αποδεχτούν να δουλεύουν μ’ αυτόν τον τρόπο στην αρχή της καριέρας τους στη συνέχεια θα δέχονται τα πάντα και οτιδήποτε.
Τον Ιούνιο του 2003, γιόρτασα τα δέκα μου χρόνια στην Pizza Hut. Σίγουρα αυτό πρέπει να είναι ρεκόρ και άρχισα να βαριέμαι. Δέκα χρόνια… Ειλικρινά, εγώ δεν περίμενα ν’ αντέξω ούτε ένα μήνα. Είδα να περνά κόσμος, διευθυντές, μάνατζερς, εργαζόμενοι, γενιές φοιτητών που πέρασαν από το μίξερ του αμερικάνικου μάνατζμεντ… Γιατί έμεινα δέκα χρόνια; Γιατί δεν έφυγα πρωτύτερα; Αναμφίβολα, χάρη στο συνδικαλισμό και στον εμπλουτισμό της εμπειρίας μου που επέφερε αυτή μου η δέσμευση. Συνάντησα πολλά άτομα, συναδέλφους, πελάτες, στρατευμένα μέλη, δημοσιογράφους και… δικηγόρους. Χωρίς τη συνδικαλιστική μου δέσμευση δε θα τα είχα γνωρίσει όλα αυτά, διότι δεν έλαβα καμιά σπουδαία εκπαίδευση κατά τη διάρκεια των πολύ σύντομων σπουδών μου. Στο πεδίο μάχης έμαθα και είδα πολλά πράγματα: πάνω στο εργατικό δίκαιο, τη ζωή στην επιχείρηση, την πολιτική, το συνδικαλισμό… Το να είναι κανείς συνδικαλιστής σημαίνει να κάνει πολιτική σε καθημερινή βάση. Και αυτό γίνεται πολύ πιο απτό όταν καταφέρνουμε να μπλοκάρουμε ένα κατάστημα, να κάνουμε τ’ άτομα ν’ απεργήσουν ώστε να εμποδίσουμε την απόλυση ενός συναδέλφου. Η λύση της σύγκρουσης περνά μέσα από σχέσεις εξουσίας. Το να κλείνεις έναν αγώνα κάνοντας τη διεύθυνση να ξεσφίξει τα λουριά, σας το λέω, αγαπητοί αναγνώστες, πρόκειται για ένα θαυμάσιο αίσθημα.
Υπήρχαν όμως και πιο δύσκολες μέρες. Ευτυχώς οι γονείς μου πάντα μ’ υποστήριζαν ακόμα κι αν ήταν κάπως επιφυλακτικοί βλέποντάς με ν’ αναλαμβάνω συνδικαλιστικές ευθύνες. Δεν είχαν βέβαια άδικο μιας και ήρθα αντιμέτωπος με δυο διαδικασίες απόλυσης προκειμένου να μπορέσω να συνεχίσω τη μάχη μου. Δεν απέφυγα και κάποιες στιγμές θλίψης, για παράδειγμα, την περίφημη μέρα όπου ο μάνατζερ αποφάσισε να με στείλει στη λάντζα απαγορεύοντας στους υπόλοιπους εργαζόμενους να περνούν να μου μιλούν. Είχα τιμωρηθεί λες και ήμουν κανένα πιτσιρίκι και με πονούσε που έβλεπα τους άλλους ν’ αποφεύγουν το βλέμμα μου. Μια άλλη μέρα ήμουν μόνος μπροστά σε μια Pizza Hut που βρισκόταν σ’ απεργία, ενώ οι εργαζόμενοι μιλούσαν εκείνη τη στιγμή στο εσωτερικό με τη διεύθυνση. Αυτό ήταν πολύ βαρύ. Αναρωτιόμουν τι ακριβώς γύρευα εκεί. Να παλεύω γι’ άτομα που διόλου δεν τα γνώριζα και τα οποία διαπραγματεύονταν πίσω από την πλάτη μου. Έτσι, μάζεψα το υλικό της CGT και έφυγα. Το θέμα ήταν να τεθούν οι εργαζόμενοι ενώπιον των ευθυνών τους. Αποτέλεσμα, οι απεργοί ήρθαν μαζί μου και έμειναν ενωμένοι στην κινητοποίηση. Κουράστηκα μεν, αλλά ήμουν χαρούμενος. Τελικά, λάβαμε ένα πρωτόκολλο εξόδου από την απεργία σχετικά σωστό. Το πιο δύσκολο τελικά δεν είναι ν’ αναλάβεις δράση, αλλά να μην παραιτηθείς μπροστά σε μια διεύθυνση, η οποία είναι έτοιμη για όλα και έτοιμη ν’ απαλλαγεί οποιαδήποτε στιγμή από σένα. Σημειώστε πως τους καταλαβαίνω. Υπολογίζοντας μαζί όλες τις απεργίες στις οποίες συμμετείχα θα πρέπει σίγουρα να τους κόστισαν μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ.
Τώρα το κοινό ξέρει τι συμβαίνει στο εσωτερικό των McDonald’s και της Pizza Hut. Ο σκοπός μου ήταν ν’ αποκαλύψω σ’ όλον τον κόσμο αυτές τις ζώνες, όπου αφεντικό και εργαζόμενοι ζούνε σε καθεστώς αυτάρκειας και να διαδώσω σ’ όλους τις συνθήκες εργασίας μας. Αυτό είναι και το νόημα όσων εξομολογήθηκα εδώ.
Ευτυχώς, σ’ αυτά τα δέκα χρόνια τα πράγματα άλλαξαν αρκετά στην Pizza Hut: ο αγώνας μας έχει στο εξής αναγνωριστεί απ’ όλους, η πληροφορία μεταβιβάζεται σ’ όλα τα εστιατόρια, η επιθεώρηση εργασίας προειδοποιεί για όλα τα εσωτερικά προβλήματα. Ο συνδικαλιστικός ρόλος έχει τελικά αναγνωριστεί. Η διεύθυνση είναι πλέον προετοιμασμένη και ψυχολογικά, ξέρει πως υπάρχει κάποιος απέναντι. Μας λαμβάνει περισσότερο υπόψη της. Μόλις συνάντησα τη νέα διεύθυνση ανθρώπινων πόρων που έρχεται από τη Disney. Μου είπε πως πρέπει να μιλάμε περισσότερο για ν’ αποφεύγουμε τις συνεχόμενες απεργίες. Πάντα το ίδιο τροπάριο. Εκτός του ότι όταν «μίλησα» για να ζητήσω, μετά από δέκα χρόνια αγαθών και έντιμων υπηρεσιών, πλήρη χρόνο εργασίας, μου ανταπάντησαν: «νομίζω πως αυτό δεν είναι δυνατό!». Η ίδια απάντηση και όταν τους ζήτησα ν’ αποσύρουν τη μήνυσή τους για συκοφαντική δυσφήμιση. Παρόλα αυτά, προτίθενται να κάνουν «το παρελθόν tabula rasa». Σίγουρα η ιστορία δε θα ήταν ίδια αν όντως μιλούσαμε και διαπραγματευόμασταν κατά τη διάρκεια αυτών των δέκα χρόνων.
Θέλω να κλείσω με μια αναφορά στους τριάντα απεργούς των McDonald’s του Στρασβούργου-Σαιν-Ντενί στο Παρίσι που έχουν καταλάβει το κατάστημά τους από το Μάρτη του 2003. Πάνω από οχτώ μήνες απεργίας χωρίς μισθό μόνο και μόνο για να κερδίσουν λίγο σεβασμό και μερικά ευρώ παραπάνω την εβδομάδα. Οχτώ μήνες θυσιών, αναγκασμένοι να κοιμούνται επί τόπου και να πωλούν μπλουζάκια για να μπορούν να τρέφονται. Αυτοί είναι οι εργαζόμενοι της νούμερο ένα παγκοσμίως επιχείρησης της ταχείας εστίασης. Πώς είναι δυνατόν να μη νοιάζεται κανείς;
Δεν ξέρω αν θα τα καταφέρω μια μέρα να παραιτηθώ. Αναμφίβολα πάντως, αυτό θα σημάνει και το τέλος των αγώνων μου στην Pizza Hut. Όταν έχεις εμπλακεί μέχρι τα μπούνια σ’ ένα κοινωνικό κίνημα μετά δεν είναι τόσο εύκολο να κάνεις κάτι άλλο, να σκεφτείς και να κάνεις σχέδια καριέρας. Μετά από δέκα χρόνια αγώνα, νιώθω πως έχω κάνει τον κύκλο μου. Απ’ όλα αυτά όμως συγκρατώ ένα πράγμα: απέδειξα τουλάχιστον πως ένας άλλος τύπος συνδικαλισμού είναι δυνατός στην ταχεία εστίαση. Βλέποντας από πού ξεκίνησα, από εκείνο το κατάστημα στο Λεβαλλουά, και που κατέληξα, στην καρδιά του κοινωνικού κινήματος, νιώθω την ανάγκη να συνεχίσω. Αυτό είναι και το μήνυμα αυτού του βιβλίου: το να αφήσει κανείς τα ίχνη του στη συνδικαλιστική ιστορία, ν’ αποδείξει πως κάτι τέτοιο είναι δυνατό. Δε μου αρέσουν τα τσιτάτα, αλλά υπάρχει ένα, του Βίκτωρος Ουγκό, που μ’ αρέσει πολύ: «Το να παλεύεις σημαίνει να ζεις». Να παλεύουμε λοιπόν. Αυτό είναι που λέω σ’ όλους τους νέους εργαζόμενους που συναντώ: πολέμα στο χώρο σου, εκεί όπου είσαι, δε θα το μετανιώσεις ακόμα κι αν απολυθείς. Διότι αν αποδεχθείς να σ’ εκμεταλλεύονται από την πρώτη σου δουλειά, μετά θα δέχεσαι το οτιδήποτε, ό,τι κι αν είναι αυτό είτε πρόκειται για τις λεγόμενες δουλειές φοιτητών ή για μια «πραγματική» εργασία. Επίβαλε το σεβασμό, είσαι άνθρωπος όχι μηχανή. Η συνειδητοποίηση αυτού του πράγματος είναι πολύ πιο σημαντική απ’ αυτό το μάνατζμεντ που αναπτύσσεται ραγδαία και συνδέεται με την επισφάλεια των εργαζομένων. Όταν ξανασυναντώ εργαζόμενους που παράτησαν την ταχεία εστίαση και μου μιλούν για το νέο τους πόστο συχνά μου λένε: «Καλά είναι, δεν είναι δα και χειρότερα από τα McDonald’s!» Να γιατί πρέπει κανείς ν’ αγωνίζεται για να καλυτερεύσει τις συνθήκες εργασίας του στην ταχεία εστίαση, όπου συχνά οι νέοι πιάνουν την πρώτη τους δουλειά. Αν αποδεχτούν να δουλεύουν μ’ αυτόν τον τρόπο στην αρχή της καριέρας τους στη συνέχεια θα δέχονται τα πάντα και οτιδήποτε.
Τον Ιούνιο του 2003, γιόρτασα τα δέκα μου χρόνια στην Pizza Hut. Σίγουρα αυτό πρέπει να είναι ρεκόρ και άρχισα να βαριέμαι. Δέκα χρόνια… Ειλικρινά, εγώ δεν περίμενα ν’ αντέξω ούτε ένα μήνα. Είδα να περνά κόσμος, διευθυντές, μάνατζερς, εργαζόμενοι, γενιές φοιτητών που πέρασαν από το μίξερ του αμερικάνικου μάνατζμεντ… Γιατί έμεινα δέκα χρόνια; Γιατί δεν έφυγα πρωτύτερα; Αναμφίβολα, χάρη στο συνδικαλισμό και στον εμπλουτισμό της εμπειρίας μου που επέφερε αυτή μου η δέσμευση. Συνάντησα πολλά άτομα, συναδέλφους, πελάτες, στρατευμένα μέλη, δημοσιογράφους και… δικηγόρους. Χωρίς τη συνδικαλιστική μου δέσμευση δε θα τα είχα γνωρίσει όλα αυτά, διότι δεν έλαβα καμιά σπουδαία εκπαίδευση κατά τη διάρκεια των πολύ σύντομων σπουδών μου. Στο πεδίο μάχης έμαθα και είδα πολλά πράγματα: πάνω στο εργατικό δίκαιο, τη ζωή στην επιχείρηση, την πολιτική, το συνδικαλισμό… Το να είναι κανείς συνδικαλιστής σημαίνει να κάνει πολιτική σε καθημερινή βάση. Και αυτό γίνεται πολύ πιο απτό όταν καταφέρνουμε να μπλοκάρουμε ένα κατάστημα, να κάνουμε τ’ άτομα ν’ απεργήσουν ώστε να εμποδίσουμε την απόλυση ενός συναδέλφου. Η λύση της σύγκρουσης περνά μέσα από σχέσεις εξουσίας. Το να κλείνεις έναν αγώνα κάνοντας τη διεύθυνση να ξεσφίξει τα λουριά, σας το λέω, αγαπητοί αναγνώστες, πρόκειται για ένα θαυμάσιο αίσθημα.
Υπήρχαν όμως και πιο δύσκολες μέρες. Ευτυχώς οι γονείς μου πάντα μ’ υποστήριζαν ακόμα κι αν ήταν κάπως επιφυλακτικοί βλέποντάς με ν’ αναλαμβάνω συνδικαλιστικές ευθύνες. Δεν είχαν βέβαια άδικο μιας και ήρθα αντιμέτωπος με δυο διαδικασίες απόλυσης προκειμένου να μπορέσω να συνεχίσω τη μάχη μου. Δεν απέφυγα και κάποιες στιγμές θλίψης, για παράδειγμα, την περίφημη μέρα όπου ο μάνατζερ αποφάσισε να με στείλει στη λάντζα απαγορεύοντας στους υπόλοιπους εργαζόμενους να περνούν να μου μιλούν. Είχα τιμωρηθεί λες και ήμουν κανένα πιτσιρίκι και με πονούσε που έβλεπα τους άλλους ν’ αποφεύγουν το βλέμμα μου. Μια άλλη μέρα ήμουν μόνος μπροστά σε μια Pizza Hut που βρισκόταν σ’ απεργία, ενώ οι εργαζόμενοι μιλούσαν εκείνη τη στιγμή στο εσωτερικό με τη διεύθυνση. Αυτό ήταν πολύ βαρύ. Αναρωτιόμουν τι ακριβώς γύρευα εκεί. Να παλεύω γι’ άτομα που διόλου δεν τα γνώριζα και τα οποία διαπραγματεύονταν πίσω από την πλάτη μου. Έτσι, μάζεψα το υλικό της CGT και έφυγα. Το θέμα ήταν να τεθούν οι εργαζόμενοι ενώπιον των ευθυνών τους. Αποτέλεσμα, οι απεργοί ήρθαν μαζί μου και έμειναν ενωμένοι στην κινητοποίηση. Κουράστηκα μεν, αλλά ήμουν χαρούμενος. Τελικά, λάβαμε ένα πρωτόκολλο εξόδου από την απεργία σχετικά σωστό. Το πιο δύσκολο τελικά δεν είναι ν’ αναλάβεις δράση, αλλά να μην παραιτηθείς μπροστά σε μια διεύθυνση, η οποία είναι έτοιμη για όλα και έτοιμη ν’ απαλλαγεί οποιαδήποτε στιγμή από σένα. Σημειώστε πως τους καταλαβαίνω. Υπολογίζοντας μαζί όλες τις απεργίες στις οποίες συμμετείχα θα πρέπει σίγουρα να τους κόστισαν μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ.
Τώρα το κοινό ξέρει τι συμβαίνει στο εσωτερικό των McDonald’s και της Pizza Hut. Ο σκοπός μου ήταν ν’ αποκαλύψω σ’ όλον τον κόσμο αυτές τις ζώνες, όπου αφεντικό και εργαζόμενοι ζούνε σε καθεστώς αυτάρκειας και να διαδώσω σ’ όλους τις συνθήκες εργασίας μας. Αυτό είναι και το νόημα όσων εξομολογήθηκα εδώ.
Ευτυχώς, σ’ αυτά τα δέκα χρόνια τα πράγματα άλλαξαν αρκετά στην Pizza Hut: ο αγώνας μας έχει στο εξής αναγνωριστεί απ’ όλους, η πληροφορία μεταβιβάζεται σ’ όλα τα εστιατόρια, η επιθεώρηση εργασίας προειδοποιεί για όλα τα εσωτερικά προβλήματα. Ο συνδικαλιστικός ρόλος έχει τελικά αναγνωριστεί. Η διεύθυνση είναι πλέον προετοιμασμένη και ψυχολογικά, ξέρει πως υπάρχει κάποιος απέναντι. Μας λαμβάνει περισσότερο υπόψη της. Μόλις συνάντησα τη νέα διεύθυνση ανθρώπινων πόρων που έρχεται από τη Disney. Μου είπε πως πρέπει να μιλάμε περισσότερο για ν’ αποφεύγουμε τις συνεχόμενες απεργίες. Πάντα το ίδιο τροπάριο. Εκτός του ότι όταν «μίλησα» για να ζητήσω, μετά από δέκα χρόνια αγαθών και έντιμων υπηρεσιών, πλήρη χρόνο εργασίας, μου ανταπάντησαν: «νομίζω πως αυτό δεν είναι δυνατό!». Η ίδια απάντηση και όταν τους ζήτησα ν’ αποσύρουν τη μήνυσή τους για συκοφαντική δυσφήμιση. Παρόλα αυτά, προτίθενται να κάνουν «το παρελθόν tabula rasa». Σίγουρα η ιστορία δε θα ήταν ίδια αν όντως μιλούσαμε και διαπραγματευόμασταν κατά τη διάρκεια αυτών των δέκα χρόνων.
Θέλω να κλείσω με μια αναφορά στους τριάντα απεργούς των McDonald’s του Στρασβούργου-Σαιν-Ντενί στο Παρίσι που έχουν καταλάβει το κατάστημά τους από το Μάρτη του 2003. Πάνω από οχτώ μήνες απεργίας χωρίς μισθό μόνο και μόνο για να κερδίσουν λίγο σεβασμό και μερικά ευρώ παραπάνω την εβδομάδα. Οχτώ μήνες θυσιών, αναγκασμένοι να κοιμούνται επί τόπου και να πωλούν μπλουζάκια για να μπορούν να τρέφονται. Αυτοί είναι οι εργαζόμενοι της νούμερο ένα παγκοσμίως επιχείρησης της ταχείας εστίασης. Πώς είναι δυνατόν να μη νοιάζεται κανείς;
